Kruidenextracten uit olie     

Achtergrondinformatie 

Verse of gedroogde kruiden

Naast de keuze voor een olie moet je ook een afweging maken of je verse of gedroogde planten wilt gebruiken. Meestal worden voor een olie-maceraat verse plantendelen gebruikt. Het voordeel van verse kruiden is dat ze fris zijn en alle inhoudsstoffen nog aanwezig zijn. Aan de andere kant bevatten verse kruiden veel water. Water is nadelig omdat het de kans op schimmelvorming vergroot.  Voordat je verse kruiden gebruikt laat je ze eerste een halve dag verwelken zodat een deel van het water kan verdampen. Kruiden die van zichzelf al minder vocht hebben zijn bijvoorbeeld laurier, rozemarijn of tijm.

Gedroogde kruiden kunnen ook goed worden ingezet. Bij gebruik van gedroogde bladeren, wortels, bloemen en hele kruiden voorkom je het gevaar van schimmel en heb je de keuze uit een veel breder assortiment. Het nadeel van gedroogde kruiden is dat een deel van de inhoudsstoffen, vooral etherische oliën, verloren zijn gegaan bij het drogen. Zorg voor een hoge kwaliteit biologische kruiden wanneer je deze koopt. Gedroogde kruiden kun je voor gebruik het beste eerst goed zeven zodat de hele fijne deeltjes eruit gefilterd worden. Achteraf is dit niet meer mogelijk en blijven ze achter in het uiteindelijke product.

Kwaliteit

Bij het maken van een olie-aftreksel spelen drie factoren een rol:

De fijnheid van het plantengoed: Door het fijnsnijden van het plantenmateriaal raken plantencellen beschadigd en kunnen de inhoudsstoffen makkelijker oplossen.

De duur van de extractie: Hoe langer de extractie des te meer inhoudsstoffen uit de plant tijd hebben om in de olie op te lossen. De inhoudsstoffen treden zo lang uit de plant totdat er een evenwicht is bereikt tussen de concentratie stoffen in de plant en die in de olie eromheen. Door meermaals per dag je extract te schudden kan er weer verse olie rond de cellen komen waardoor er weer makkelijker stoffen in oplossen. Is het uiteindelijke evenwicht bereikt dan gaan er geen stoffen meer over vanuit de plant in de olie en heeft het ook geen zin meer de olie nog langer te laten staan.

De temperatuur: Een hogere temperatuur bevordert het oplossen. De duur van de extractie hangt samen met de temperatuur. Hoe warmer de temperatuur om zo korter de extractietijd. Een te hoge temperatuur over te lange tijd is voor je olie echter niet goed. Een olie wordt op een gegeven moment ranzig doordat er oxidatieve processen aflopen. Wat de temperatuur betreft staan ons twee extractiemethoden ter beschikking: de koude en de warme methode.

Methodes

Koude methode

Het beste tijdstip om je kruiden of medicinale planten te plukken is rond de middag op een zonnige dag. Dan is de dauw van de planten verdampt en de concentratie aan inhoudsstoten het hoogst. Kruiden die net geplukt zijn worden niet gewassen (m.u.v. wortels) dus zorg ervoor dat je mooi schoon plantenmateriaal hebt en sorteer de de bruine, afgestorven, aangevreten delen eruit. Omdat verse planten veel water bevatten spreid je ze na het plukken uit en laat je ze eerst nog een halve dag verwelken op een warme plek in de schaduw. Hierdoor verdampt water uit de bloemen en bladeren dat er anders voor kan zorgen dat je maceraat gaat schimmelen. Dat is het grootste gevaar bij de koude methode. Om de kans op schimmelvorming te verkleinen kun je natuurlijk ook gedroogde kruiden gebruiken.

Wanneer je kruiden enigszins verwelkt zijn snijd je ze fijn. Hoe fijner, hoe makkelijker de inhoudsstoffen in de olie overgaan. Heb je gedroogde kruiden dan zeef je de hele fijne deeltjes eruit. Vul vervolgens een gedesinfecteerd glazen potje voor 4/5 deel met vers plantengoed dat je niet te vast aandrukt. Bij gedroogde kruiden kun ja als richtlijn aanhouden 100 gr. plantenmateriaal op 5 dl olie. Soms wordt er een theelepel 96% alcohol over de verse kruiden gegoten om schimmelvorming te voorkomen. Ik heb dit zelf nog nooit gedaan maar ga het een volgende keer zeker uitproberen. Daarna vul je potje op met een hoogwaardige plantaardige olie. De kruiden moeten goed onder de olie staan anders gaat het schimmelen. Bij vers materiaal dek ik het potje af met een doekje met daaromheen een elastiekje zodat eventueel waterdamp nog kan ontsnappen. Bij gedroogde kruiden kun je het potje met een dekseltje afsluiten.

Het potje wordt op een warme plek bij kamertemperatuur weggezet maar niet in de zon want dan wordt de olie achter het glas te heet en sneller ranzig. Dat kan al na een week het geval zijn. Belangrijk is dat de oplossing iedere dag een paar keer zachtjes doorgeschud wordt zodat de concentratie opgeloste stoffen rond de blaadjes en bloemetjes vermengt wordt met de rest van de olie. Schud niet zo hard dat er luchtblaasjes ontstaan.

Vanwege het grote schimmelgevaar kunnen we een maceraat op basis van olie niet zo lang laten trekken als een maceraat op alcohol basis. Na 5-10 giet je de olie af. Wellicht zijn dan nog niet alle stoffen opgelost maar het risico op bederf is te hoog om het nog langer te laten staan. Bovendien ontstaat er op een gegeven moment een concentratie evenwicht tussen het percentage opgeloste stoffen in de olie en in de plant waarna nog langer extraheren geen nut meer heeft. Gebruik je gedroogde kruiden dan kun je je maceraat ook 14 dagen later staan omdat hier de kans op schimmelgevaar kleiner is. 

De olie kun je het beste door een fijnmazig doek of eventueel een koffiefilter gieten zodat er zo min mogelijk fijn plantenmateriaal in je maceraat achterblijft. Druk de olie niet uit maar laat het er vanzelf doorheen lopen. Als er niets meer uitdruppelt neem je een tweede potje waarin je het filter of doekje goed kunt uitdrukken. De olie die je hierin opvangt moet je snel verbruiken omdat deze meer water en zwevende plantendeeltjes bevat. Vervolgens bewaar je de olie in een donker flesje dat je eerst goed desinfecteert. Op het etiketje komt: de datum, het plantenmateriaal en de soort olie die je hebt gebruikt.

Zie je dat je maceraat troebel is en er nog veel deeltjes in zitten, kun het een nachtje laten staan en de volgende dag voorzichtig afgieten zodat de deeltjes die zich op de bodem hebben afgezet achter blijven. Dit restje kun je eventueel als eerste gebruiken.

Een maceraat wordt koel en donker bewaard en binnen een half jaar verbruikt. Een maceraat uit gedroogde kruiden gaat maximaal 12 maanden mee. Maak dus niet te grote hoeveelheden in een keer.

Dit geldt ook voor maceraten die je in de keuken voor culinaire doeleinden wilt gebruiken. Heb je verse kruiden gebruikt voor je maceraat dan is de olie daarna slechts zo’n twee maanden houdbaar. Van een maceraat dat uit gedroogde kruiden is gemaakt kun je langer genieten. Vind je de smaak na 10 dagen trekken nog niet sterk genoeg dan herhaal je de procedure gewoon nog een keer.   

Warme methode

Ook bij de warme methode worden de fijngesneden blaadjes, bloemetjes of ander materiaal in een hittebestendig potje gedaan en overgoten met olie. Je kunt hierbij dezelfde verhoudingen aanhouden als bij de koude methode. De olie met het plantengoed worden  2-3 uur au-bain-marie verwarmd tot 50-60 graden. Zo kan het vocht uit de kruiden goed verdampen en lossen de inhoudsstoffen op in de olie.

Behalve dat je bij deze methode minder kans op schimmelvorming hebt en sneller klaar bent is het voordeel ervan ook dat hiermee sterk vochthoudende planten zoals bijvoorbeeld Aloe Vera evenals verhoute delen zoals bast en wortels  geëxtraheerd kunnen worden. Ook wanneer je te weinig tijd hebt voor de koude methode kun je hier op teruggrijpen. Het nadeel is dat het gehalte aan sommige inhoudsstoffen, vooral etherische oliën, wat lager is dan bij de koude methode. Gebruik je hoogwaardige lichtinstabiele oliën die je later voor cosmetische producten wilt gaan inzetten dan is de warme methode niet geschikt. Deze oliën verdragen de hitte over langere tijd niet.

Wanneer de olie is afgekoeld, kun je deze filteren en bewaren zoals bij de koude methode is beschreven. 

Methode yoghurtbereider

Ik heb ergens gelezen dat je een olie-extract ook in een yoghurt-maak-apparaat kunt verwarmen. Deze apparaten kun je op een constante temperatuur van 38 graden instellen. Er hebben zo’n zeven potjes plaats dus kunt verschillende kruiden-extracties tegelijk maken. Mocht je zo’n apparaat willen kopen let er dan op dat je er een met glazen potjes neemt en niet van plastic. Ik heb hier zelf geen ervaring mee maar het lijkt me erg handig wanneer je vaak een warm olie-extract maakt.

Toepassingen

Medicinale olie

Olie-maceraten van bijvoorbeeld stint Janskruid of goudsbloem worden zowel puur op de huid gebruikt als verder verwerkt in een zalf. Het verschil tussen een zalf en een crème is dat deze laatste water bevat en daardoor minder lang houdbaar is. Een crème is meestal een cosmetisch product. Je wilt immers graag een vochtinbrengende crème die niet al te vet aanvoelt op je huid. Een zalf is hiervoor veel te vet en is meestal een medicinaal product

Bij kleine verwondingen zoals schaafwonden is goudsbloemolie ideaal. Deze olie kan ook in verzorgende crèmes worden verwerkt die geschikt zijn voor kleine kinderen of baby-billetjes maar ook voor rauwe handen.

Stint Janskruidolie wordt vooral ingezet bij zonnebrand of andere kleine brandwonden. Moderne kruidenheksen verwerken st.janskruid volgens de koude methode die hierboven is uitgelegd. Recepten van vroeger zweren bij het maken van een st-janskruid maceraat voor een aftreksel in de zon. Volgens overleveringen worden de maceraten met de prachtige gele bloemen tot maar liefst drie maanden in de zon gezet. De maceraten die hierbij ontstaan zijn diep rood. De vraag blijft echter of de olijfolie die hiervoor is gebruikt niet sterk in kwaliteit is achteruit gegaan. Olie die in de zon staat, vooral achter glas, kan zeer warm worden waardoor deze sneller oxideert en ranzig wordt.

• Kamille: wonden
• Goudsbloem: wonden en huidproblemen
• Arnika: bij kneuzingen, zwellingen en blauwe plekken, reumatische gewrichtsproblemen
• St. janskruid: huidproblemen en verbrandingen
• Smalle weegbree: bij huidproblemen en insectensteken
• Madeliefje. beurse plekken
• Viooltje: littekens
• Duizendblad: kramp en migraine
• Rode klaver: strakke huid, rimpels
• Klimop : cellulites
• Geranium: tegen muggen
• Citroenmelisse: tegen herpes
• Tijm: verkoudheid
• Smeerwortel: bij sportblessures

Recept: Aloe vera-Olie

Een bijzonder recept dat ik graag met je wil delen is Aloe-vera-olie. 

Aloe vera olie kun je veelvuldig inzetten. Het koelt, verzorgt en verzacht de huid bij ontstekingen, zonnenbrand, eczeem en dermatitis. Ook helpt het kleine wondjes, ontstekingen en kleine brandwonden sneller te genezen en werkt het pijnstillend. Het verzorgt de huid bovendien met vocht wat na een dagje in de zon voedend en verkoelend werkt.

Snijd de bladeren in stukken van ongeveer 2 cm en leg ze met de snijkant naar beneden op een keukenpapier zodat de giftige Anthrachinonen die in de schil zitten eruit kunnen lopen. Na een half uurtje haal je de schil er vervolgens zo goed als het gaat vanaf en zorg je ervoor dat de groene delen verwijderd zijn. Was je handen daarna goed af.

Weeg nu 10 gram van het witte gel af en doe dit in een jampotje dat je aanvult met 50 ml olie. Hiervoor kun je bijvoorbeeld tarwekiemolie of jojobaolie gebruiken. Na twee weken trekken bij kamertemperatuur, waarbij je het potje iedere keer schud, is je maceraat klaar.

Kies je voor de warme methode, verwarm het potje dan au-bain-marie 2-3 uur bij 50 graden. Na het afvullen kun je er nog een paar druppeltjes vit. E aan toevoegen voor de houdbaarheid.

Cosmetische olie

Ook in je dag-of nachtcrème of in je bodylotion kun je je eigen oliemaceraten gebruiken. Wil je een oliemaceraat maken om in een huidverzorgingsproduct te verwerken dan kun je deze het beste fris en in kleine hoeveelheden, tot 50 ml, aanzetten zodat je deze binnen 3 maanden hebt opgebruikt. Op deze manier kun je ook speciale basisoliën gebruiken die minder stabiel zijn.

Biologische native plantenoliën bezitten van nature al veel stoffen die een positieve invloed op onze huid. We hebben de beschikking over een grote hoeveelheid plantenoliën die je met behulp van kruiden noch werkingsvoller kunt maken. Voor een nachtcrème kun je daarbij denken aan granaatappel- , boragie, teunisbloem- of duindoornolie die zeer lichtgevoelig zijn. Voor een dagcrème zijn tarwekiemolie, hennepolie, wildrozenolie of druivenpitolie alternatieven als je een keer iets anders wilt uitproberen.

Bovendien is het goed om de olie af te stemmen op je huidtype. Voor een gevoelige huid zijn bijvoorbeeld hennepolie, jojobaolie, abrikozenpitolie of papaverzadenolie geschikt. Bij een vette huid kun je denken aan jojobaolie of druivenpitolie. Een rijpe huid is gebaat bij oliën als tarwekiemolie, duindoornolie, granaatappelolie of wilderozenolie. Ook kun je heerlijke combinaties maken. Duik je in de wereld van de natuurcosmetica dan zul je zien dat er een wereld voor je open gaat. 

Twee voorbeelden van een maceraat die je zelf kunt maken:

-       Voor de rijpe droge huid: centellakruid in argaan- of granaatappelpitolie

-       Voor de vete, onreine, huid: kamille-, lavendelbloemen-, duizendbladkruid in druivenpitolie

Wanneer je geen eigen crème kunt of wilt maken kun je ook een druppeltje van je oliemaceraat op je gezicht doen voordat je je normale dag of nachtcrème op doet. Hiermee verwen je je huid met extra waardevolle stoffen.

Geurende maceraten uit tonkaboon of vanille aangezet met amandel-, kokos- of Jojobaolie zijn heerlijk om te verwerken in lippenstiften, body Melts, bodylotion of andere huidverzorgende producten. Of wat dacht je van een massage olie, gemaakt uit amandelolie met vanille. Als basis voor een voetmassage-olie is sesamolie ideaal om dat het verwarmend is.

Recept

5 fijn geraspte of gemalen Tonkabonen of 1 kleingesneden vanillepeul met 100 gr Jojoba-, Amandel- of Kokosolie overgieten, 10-14 dagen macereren, filteren en afvullen. Kokosolie is onder 25 graden vast. Zorg ervoor dat deze warmer staat zodat de olie vloeibaar blijft.

Kokosolie-maceraten zijn geschikt voor veel natuurcosmetische producten en zepen. Het laat zich goed over de huid verstrijken, trekt snel in en heeft een koelend effect. Ook neemt het de kleur aan van de kruiden die je erin uittrekt zoals bijvoorbeeld het oranje van wortels of het groen van vogelmuur. Van kokosolie heb je twee varianten: één met kokosgeur en één zonder. Ik persoonlijk vind de geur van kokosolie met vanille een heerlijk combinatie. Kokosolie is bij kamertemperatuur vast. Voor een maceraat heb je een hogere temperatuur nodig zodat de oplossing vloeibaar blijft. Dit kan een nadeel zijn.

Olijfolie is eerder een warmende olie en meer geschikt voor vette crèmes of zalven. Ik vind olijfolie minder geschikt voor lichaamsverzorgende producten, m.u.v. van zeep. Olijfolie kan echter zeer goed gebruikt worden als basis voor medicinale oliën en is geschikt voor de warme methode. Van olijfolie kun je bijvoorbeeld ook een zalf met tijm maken die je bij kinderen bij verkoudheid op de borst kunt smeren. Voor oudere kinderen (boven de 12) kun je ook een extra druppeltje etherische olie toevoegen voor een krachtigere werking. Doordat olijfolie niet snel in de huid intrekt kun je het ook als basis voor een masageolie uitproberen.

Wil je meer weten over oliën in het algemeen dan kun je hierover meer lezen op de pagina inhoudsstoffen onder het kopje: "vette olie".

Culinaire olie

En zoals hierboven al genoemd kun je ook een lekkere kruidenolie voor culinair gebruik maken. Kies een olie die je graag in de keuken gebruikt en zet deze aan met: thijm, oregano, basilicum, laurier, rozemarijn….samen met knoflook of chilipepers.

Andere combinaties die je kunt uitproberen zijn:

• Citroentijm – knoflook- olijfolie
• Limette- spaanse peper- olijfolie
• Rode peper- knoflook- groene spaanse peper- raapolie (om mee te braden)
• Estragon-witte peper- olijfolie