Maceraat
kruidenextracten die tijd vragen
Maceraat
Maceraat is afkomstig van het Latijnse woord "macerāre": wat zacht maken, weken betekent. Een maceratie is een fysisch proces waarbij kruiden enige tijd wordt blootgesteld aan een vloeistof zoals water, olie of alcohol. Die vloeistof dient als oplosmiddel voor bepaalde inhoudsstoffen van de kruiden. Na een bepaalde tijd worden de kruiden eruit gezeefd en blijft een vloeistof met opgeloste stoffen achter. Deze oplossing heet een maceraat. Tijdens het maceratieproces wordt er geen warmte toegevoegd. Het is een 'koude extractie' methode.
Als oplosmiddel komen water, alcohol, olie en glycerine in aanmerking. Een maceraat van een acoholische oplossing wordt ook wel tinctuur genoemd. De meest bekende maceraten zijn oliemaceraten als st. Janskruidolie en Goudsbloemolie. Maar ook van water worden maceraten gemaakt. Zo verliezen slijmhouden kruiden hun geneeskrachtige werking bij verhitting en worden deze graag koud aangezet. Soms wordt van kruiden eerst een maceraat gemaakt dat vervolgens verhit wordt zoals bijvoorbeeld bij Heermoes graag gedaan wordt. Koude extracties op basis van glycerine worden ingezet bij de gemmotherapie. Hier worden specifieke geneeskrachtige stoffen uit de knoppen van planten en bomen gebruikt voor natuur-heilkundige behandelingen.
Hieronder wordt per oplosmiddel een korte uitleg gegeven.
Meer informatie over het maken van maceraten met verschillende oplosmiddellen vind je onder de pagina "Extractie-methoden" .
Uit water
Maceraat uit Water
Vooral slijmstoffen, die bijvoorbeeld voorkomen in Kaasjeskruid, Hoornklaver, kweepeerzaadjes of IJslandsmos, houden niet van heet water. Wanneer je deze met heet water overgiet klonteren de stoffen samen en gaat de werking van de slijmstoffen achteruit.
Een maceraat gebruik je ook wanneer je wilt voorkomen dat bepaalde ongewenste stoffen in je thee oplossen. Nemen we bijvoorbeeld de Berendruif (Arctostaphylos). Deze komt in Nederland nauwelijks meer voor maar kun je in de apotheek misschien krijgen. Een thee van Berendruif helpt bij blaasontsteking. Wanneer je wilt voorkomen dat looistoffen in je thee komen, maak je er een maceraat van. Andere voorbeelden van stoffen die je niet in je thee wilt hebben zijn het giftige Viscotoxin van Mistelbladeren of de hars van Sennesbladeren.
Het nadeel van deze vorm van toebereiding is de kans op kiemvorming en bederf. Doordat zich in water snel ziekteverwekkende kiemen kunnen ontwikkelen kun je er niet teveel van maken. Een maceraat daarom niet langer dan een dag bewaren.
Methode
De dosering voor een maceraat is 25 gram gedroogd kruid (of 50 gram verse kruiden) op een halve liter water. De goed verkleinde plantendelen worden in koud water gelegd en 1-3 uur uitgetrokken (eventueel onder meermaals doorroeren zodat zich meer stoffen kunnen oplossen). Voor zachte bloemen van bijvoorbeeld kaasjeskruid of lijnzaad kun je een richttijd van 1-2 uur aanhouden voor wortels van bijvoorbeeld Heemst 3 uur. Daarna kun je de kruiden eruit zeven en drinken of eerst nog iets opwarmen. Ook voor de wortel van Valeriaan (Valeriana officinalis) kan een maceraat worden gemaakt. Deze werkt zelfs krachtiger dan de thee. Week één theelepel van de wortel gedurende 6 à 12 uur in een kopje met koud water. Daarna kun je het eventueel licht opwarmen, maar dat hoeft niet.
Maceraat:
- 25 gr. gedroogde kruiden in 0,5 ltr. koud water 1-3 uur laten trekken
- zeven en eventueel iets verwarmen voor het drinken
Gebruik
Het nadeel van waterige extracten is de korte houdbaarheid. Dit geldt voor een maceraat nog meer als voor een thee of decoct. Je kunt ze niet opslaan zoals een tinctuur waar de alcohol zorgt voor een desinfecterende werking, en ze direct na de bereiding innemen. In de natuurcosmetica kun je ze gebruiken in een masker, als kompres, als haarspoeling of als toevoeging aan je badwater.
Uit olie
Olie maceraat
De koude olie-extractie is de meest zachte methode. Bij de koude methode blijven de meeste inhoudsstoffen onveranderd bewaard en is de olie gezonder omdat er minder oxidatieve processen aflopen dan bij de warme methode (mits je het glas tijdens de maceratie niet in de zon plaatst). Deze wordt vooral toegepast voor bloemen zoals Kamille, Goudsbloem, Lindebloem, Viooltje, Arnika, Lavendel of Sint-janskruid. Maar ook met kruiden uit de tuin zoals, rozemarijn, tijm, basilicum of laurier kun je een heerlijk kruidenmaceraat voor bij je gerechten maken.
Methode
- Verse kruiden fijnsnijden (gedroogde kruiden niet te fijn malen)
- Een glazen jampotje vor 4/5 met verse kruiden vullen (of 10 gr. gedroogde kruiden nemen)
- Eventueel een lepel 96% alcohol over de kruiden gieten
- De rest van het potje vullen met olie (bij gedroogde kruiden 50-100 ml olie toevoegen)
- Potje afdekken met een doekje bij verse kruiden (of een deksel bij gedroogde kruiden)
- 10-14 dagen op een warme plaats zetten maar niet in de zon
- filteren, afvullen, beschrijven
Uitgebreidere informatie over het maken van een oliemaceraat vind je onder de pagina Extractiemothoden onder het kopje "etraheren met olie".
Op de pagina "Bereidingen uit kruiden" vind je onder het kopje "Kruidenolie" nog meer tips en recepten.
Uit alcohol
Maceraat met alcohol
Een extract op basis van verdunde alcohol wordt ook wel tinctuur genoemd. Verdunde alcohol is een ideaal oplosmiddel voor een groot aantal inhoudsstoffen. Afhankelijk van de plantendelen die je wilt macereren wordt het alcoholpercentage bepaald. Voor zachte delen als bloemen en blaadjes heb je een veel lager alcoholpercentage nodig als voor schors, wortels of zaden. Het water in de alcoholische oplossing zorgt ervoor dat de plantencellen opzwellen waardoor de inhoudsstoffen er makkelijk uit opgelost kunnen worden.
Een groot voordeel van een aftreksel op basis van alcohol t.o.v. water of olie is de kleinere kans op bederf en daarmee zijn langere houdbaarheid. Hiervoor is een alcohol percentage van minimaal 20% nodig.
Methode
- Vul een glazen jampotje voor ¾ met fijngesneden kruiden
- Vul het potje op met de alcoholische vloeistof
- Schroef het deksel erop en zet het op een warme plaats (niet in de zon)
- Laat dit drie tot vier weken trekken
- Zeef daarna het aftreksel door een koffiefilter
- Klaar is je tinctuur.
Op de pagina "Extractiemethoden" onder het kopje "extraheren met alcohol" vind je alle achtergrondinformatie die je nodig hebt voor het maken van je eigen medicinale tincturen.
Uit glycerine
Maceraat met glycerine
Alcohol is zeer efficiënt in het onttrekken van inhoudsstoffen aan kruiden. Echter niet iedereen wil alcohol gebruiken. Vooral voor kleine kinderen zijn tincturen op alcoholbasis minder geschikt. Als alternatief kun je plantaardige glycerine gebruiken om extracten te maken. Glycerine lost de inhoudsstoffen uit de plant iets minder goed op dan alcohol en is ook minder lang houdbaar. Wel veel langer dan een waterige oplossing. De houdbaarheid ligt ronde de 8-10 maanden. De antibacteriële werking in glycerine berust op het principe dat glycerine water bindt. Hierdoor staat er minder water voor bacteriën en schimmels ter beschikking die voor hun vermeerdering water nodig hebben. Je kunt eventueel ook wat alcohol aan de glycerine toevoegen om de houdbaarheid te verlengen of je extract wat krachtiger te maken.
Behalve dat het een ideaal oplosmiddel is voor kruidenextracten wordt glycerine in de natuurcosmetica graag gebruikt als zogenaamde 'hydratiser', een stof die water aantrekt en vasthoudt in de huid. Dankzij de vochtbindende werking beschermd het de huid tegen uitdrogen. Ook in shampoos en douchegels wordt glycerine graag verwerkt omdat het de irriterende werking van zeep verzacht. je kunt je kruidenextracten op basis van glycerine dan ook mooi verwerken in je eigen natuurcosmetica. je hebt er niet veel van nodig dus maak liever geen grote hoeveelheden in 1 keer.
Methode
Voor het maken vaan extract op glycerine basis kun je zowel gedroogde als verse kruiden gebruiken. Omdat glycerine weinig water bevat is voor het gebruik van gedroogde kruiden extra water nodig. Aanbevolen wordt om hiervoor een mengsel te maken van 75 % glycerine met 25% water zodat de cellen van het plantenmateriaal voldoende vocht kunnen opnemen. Heb je verse kruiden dan kun je de 86%-oplossing zonder toevoeging van water gebruiken.
- Vul een jampotje voor de helft met gedroogde kruiden of voor 2/3 met verse kruiden.
- Giet de vloeistof over de kruiden totdat het potje vol is.
- Plak een etiketje op het potje met hierop de inhoud en de datum.
- Zet het potje niet in de zon maar op kamertemperatuur weg.
- Na 4-6 weken is je extract klaar.
- Giet de glycerine door een filter en vervolgens in een donker flesje om te bewaren.