Sint-Janskruid
brengt licht in je ziel
Hypericum perforatum
St John's wort (E), Tüpfel/ Echtes Johanniskruid (D)
Dit stralend gele kruid is als geen andere plant met de zon verbonden. Rond de zomerzonnewende, wanneer de zon op haar hoogste punt staat, opent het Sint-Janskruid haar bloemen om het licht van de zon op te vangen en op te slaan. In donkere dagen en tijden waarin we wat extra levensenergie kunnen gebruiken is dit prachtige kruid een lichtbrenger voor onze ziel.
De gele bloemen met in het midden een toefje van meeldraden stralen vrolijkheid en speelsheid uit. Niet voor niets dat dit kruid als één van de belangrijkste geneeskrachtige medicijnplanten bij depressies in aanmerking komt. Maar dit plantje heeft, zoals je verderop kunt lezen, noch veel meer heilzame eigenschappen. Sinds oudsher is het binnen de volksgeneeskunde dan ook erg geliefd.
Het kruid bloeit rond het Sint-Jansfeest op 24 juni, de dag waarop Johannis de Doper binnen de katholieke kerk wordt herdacht. Onze voorouders geloofden dat het kruid magische krachten bezat wanneer het rond de Zomer-zonnewende op 21 juni, werd geplukt. De Griekse naam Hypericum is afgeleid van de woorden hyper (boven) en eikon (beeld/plaatje). Sommige leggen deze naam zo uit dat Sint-Janskruid vroeger boven een afbeelding werd opgehangen als beschermer tegen onheil en boze geesten. Andere zeggen dat de naam afkomstig is van de werking die Hypericum heeft op onze ziel namelijk dat het de kracht bezit om de menselijke ziel over zijn eigen innerlijke bedreigende beelden te verheffen. Een derde versie die ik tegen ben gekomen is dat het tweede deel van de naam Hypericum verwijst naar `ereikon’ wat "op de heide wonend" betekent. Over de tweede naam Perforatum, is meer enigheid. Het verwijst naar de lichte puntjes in de blaadjes die je kunt zien als je deze tegen het licht houdt. Door de etherische olie en hars die er in voorkomen, zien de blaadjes er als het ware geperforeerd uit.
Deze ronde puntjes in het blad vormen een belangrijk kenmerk om het geneeskrachtige kruid van andere Hypericums te onderscheiden. Een ander teken dat je de juiste plant hebt is de rode kleurstof die verschijnt wanneer je de bloemen en de knopjes tussen je vingers fijnwrijft. Er zijn namelijk meerdere soorten waarmee het echte Sint Janskruid te verwisselen is:
- Hypericum calycinum: grootbloemig Sint Janskruid
- Hypericum desetangsii: Frans Hertshooi
- Hypericum hisutum: ruig Hertshooi
- Hypericum maculatum: kantig en gevlekt Hertshooi
- Hypericum tetrapterum: gevleugeld Hertshooi
Van het Sint-Janskruid worden niet de losse bloemen geplukt maar snijdt je de bloeiende toppen op ongeveer 10 cm af. Gebruikt worden de gehele bloeiende scheuten (bloemen, bladeren en stengels). Vanaf eind juni tot in Augustus hebben we tijd om Stint- Janskruid te verzamelen.
Geneeskrachtige werking
Sint-Janskruid wordt beschouwd als de plant die het licht van de zon uitdraagt om daarmee slechte stemmingen en depressies en daarbij bijbehorende symptomen zoals lusteloosheid, uitputting, angst en slaapstoornissen, te verdrijven. Depressieve stemmingen kunnen aangeboren zijn maar ook optreden in tijden van crisis, na persoonlijk verlies, trauma of in moeilijke levenssituaties, door constante overbelasting of te veel druk. Ook het gebrek aan zonlicht in de winter veroorzaakt bij een groot aantal mensen depressieve klachten. Wie nergens meer blij mee kan zijn, constant moe is en last heeft van angsten, kan in Sint-Janskruid nieuwe kracht vinden. Sint-Janskruid heeft een kalmerende en angstverminderende werking en kan een hulp zijn bij storingen in het vegetatieve zenuwstelsel zoals nerveuze onrust, angst of lichte tot middelzware depressies. Daarnaast wordt in de literatuur melding gemaakt dat het kruid wordt ingezet bij spanningshoofdpijn als gevolg van depressieve stemmingen. Angst, stemmingsdieptepunten en depressies kunnen ook symptomen zijn die na een bevalling of tijdens de menopauze optreden.
Thee en andere kruidenpreparaten uit Sint-janskruid, kunnen een zachte maar effectieve ondersteuning zijn en vrouwen helpen om weer in balans te komen. Dit geldt ook voor vrouwen die last hebben van het premenstrueel syndroom in de vorm van prikkelbaarheid, stemmingswisselingen, vermoeidheid evenals fysieke symptomen in de dagen voor en tijdens de menstruatie.
Sint-Janskruid heeft verschillende medicinale werkstoffen, waaronder Hypericine (een rood Anthrachinon-Derivaat), pseudohypericine, flavonolglycosiden (quercetine, quercitrine, hyperoside, rutoside, kämpferol), biflavonen, phloroglucinederivaten (hyperforine, adhyperforine), xanthonen, tannines (catechine, procyanidinen) en etherische olie.
De geneeskrachtige werking van Sint-Janskruid berust, zoals bij veel kruiden, niet op één enkele inhoudsstof maar op een combinatie van verschillende geneeskrachtige stoffen. Het is nog onduidelijk welke combinatie van stoffen precies van invloed zijn op de anti-depressieve werking van het kruid maar hyperforine, hypericine en pseudohypericine lijken de belangrijkste rol te spelen. Volgens een publicatie van de Universiteit van Frankfurt is tot nu toe echter alleen van de stof hyperforine, dat ook een antibiotische werking heeft, onomstotelijk bewezen dat deze van invloed is op de anti-depressieve werking van Sint janskruid. Daarnaast lijken ook Rutine en xanthonen de werking van de bovengenoemde stoffen op één of andere wijze te ondersteunen.
Naast depressieve klachten wordt Sint-Janskruid ook geprezen voor zijn heilzame werking bij huidproblemen zoals wonden, zonnebrand en 1e en 2e graad verbrandingen. Brandwonden genezen sneller wanneer Sint-Janskruidolie wordt aangebracht. De behandeling ervan met deze prachtige donkerrode olie is al eeuwenlang bekend. Traditionele genezers wisten al van de krachtige antibacteriële, antivirale en huidverzorgende eigenschappen van Sint-Janskruidolie. Ook helpt Sint janskruid bij de wondgenezing. Het bevordert de granulatie, is doorbloedingsbevorderend en de flavonoïden werken ontstekingsremmend. De tannines (looistoffen) helpen om het bloeden te stoppen en wondoppervlakken te sluiten zonder sterke littekens te vormen. Verder wordt Sint Janskruidolie ingezet bij huidproblemen zoals dermatitis, eczeem, neurodermitis, sebostase, impetigo contagiosa en herpes labiales. In haar boek: Praxis Heilpflanzenkunde beschrijft Ursel Büring ook nog andere indicaties waarvoor Sint-Janskruid kan worden toegepast:
- ontstekingen van de huid en slijmhuid
- stompe trauma`s, verstuiking, verzwikken, verrekking
- snij- en schaafwonden
- zenuwpijn (neuralgie, ischias, stijve nek, gordelroos)
- verspannen spieren
- ter voorkoming van decubitus (wond-liggen)
- verzorging van droge huid met kloofjes en littekens
- pijnlijk littekenweefsel
Contra-indicaties en bijwerkingen
Angst is een normale reactie van het menselijk lichaam op ingrijpende uitdagingen. Ze waarschuwt voor gevaarlijke situaties en zorgt dat we voorzichtig en alert zijn. Als angst echter een dagelijkse begeleider is en niet meer controleerbaar dan is therapeutisch hulp nodig en kunnen fyto-medicijnen alleen vaak geen uitkomst meer bieden. Dit geldt ook voor zware depressies en traumatische ervaringen.
Voor mensen met depressieve stemmingen is het raadzaam Sint-Janskruid in overleg met een arts te nemen. Bij zware depressies wordt het gebruik van Sint-Janskruid afgeraden. Ook is het kruid niet geschikt voor kleine kinderen, zwangere en vrouwen die borstvoeding geven.
Zelfmedicatie met Sint Janskruidpreparaten, wanneer deze wordt toegevoegd aan een bestaande farmacotherapeutische medicijnen, is niet zonder risico en kan ernstige consequenties kan hebben. Bij de volgende behandelingen wordt Sint-Janskruid afgeraden:
- medicijnen tegen angst en depressie (anti-depressieva)
- MAO-remmers
- bloedverdunners
- de anticonceptie pil,
- medicijnen tegen afstotingsverschijnselen na orgaantransplantaties
- bij chemotherapie
- medicijnen tegen schimmelinfecties of virusinfecties
Hypericine is een stof dat een rode kleur heeft en fototoxisch is. Dit betekent dat wanneer je Sint janskruid gebruikt, je huid gevoelig kan reageren wanneer ze langdurig aan UV-straling (zonnebank of zonlicht) wordt blootgesteld. Vooral bij mensen met een lichte huid kan het huiduitslag en roodheid veroorzaken.
Studies vermelden dat de lichtgevoeligheid bij inname van Sint Janskruid sterk overschat wordt en alleen in zere hoge dosis problemen kan veroorzaken. Zo wordt bijvoorbeeld gesteld dat wanneer pure hypericine in hoge doses wordt gebruikt, bijvoorbeeld bij HIV-patiënten vanwege het antivirale effect, dit bij bijna 50% van de gebruikers een verhoogde licht-gevoeligheid tot gevolg heeft. (2) Bij het gebruik van thee of een tinctuur is het niet te verwachten dat je er een klachten van zult krijgen. Bij inname van hoog gedoseerde Sint Janskruid preparaten zoals je ze in de apotheek kunt krijgen is het aan te raden om voorzichtiger te zijn en een langdurige blootstelling aan de zon te vermijden.
Om maagproblemen te voorkomen kun je Sint Janskruid het beste tijdens de maaltijd innemen.
Toebereidingen uit de St. Janskruid
Van Sint-Janskruid plukken we de bovenste 10 cm van het bloeiende kruid met stengel, blaadjes, bloemen en knopjes. Je kunt het kruid drogen om er later thee van te maken of vers aanzetten met olie of alcohol en er een oliemaceraat of tinctuur van te maken. De olie wordt vooral uitwendig gebruikt. Een tinctuur is met name voor inname geschikt. Ook wordt Sint-Janskruid gedestilleerd en er etherische olie uit gewonnen. Zowel de etherische olie als het hydrolaat wat hierbij ontstaat kun je voor meerdere doeleinden gebruiken.
In sommige literatuur wordt vermeld dat een thee uit Sint janskruid weinig effect heeft op depressieve klachten omdat deze te laag gedoseerd is. Onderzoek naar de werking van Sint Janskruid wordt uitgevoerd met standaard extracten, meestal droge extracten die een hogere concentratie werkzame stoffen bevatten als wanneer je een thee uit Sint janskruid bereid. Droge extracten kunnen we thuis niet zelf maken, wel hebben we de mogelijkheid om een tinctuur te bereiden. Deze bevat een hogere concentratie werkzame stoffen dan een thee. In de apotheek kun je ook tabletten of capsules kopen die hoger gedoseerd zijn. Wil je je zelf geplukte Sint Janskruid gebruiken dan zou ik gewoon beginnen met een thee en kijken wat het effect is na een aantal weken. In de tussentijd kun je de tinctuur aanzetten die een aantal weken moet trekken. Bedenk daarbij dat de werking van Sint Janskruid zich niet direct ontvouwt. Dit gebeurt pas na inname van een paar weken.
Sint-Janskruid is geen kruid dat als slaapmiddel wordt gebruikt. Hiervoor kun je beter teruggrijpen op kruiden als Valeriaan, Hop, Melisse of Passiebloem. Dit zijn rustgevende kruiden die helpen om s`avonds voor het slapen tot rust te komen of bij stressvolle situaties de nervositeit te verminderen. Deze kruiden werken op korte termijn.
Thee
Een thee van Sint-janskruid kun je innemen als je last hebt van PMS, depressieve stemmingen, bijvoorbeeld in de menopauze of tijdens de winter, of somberheid.
Een thee kun je van het verse of gedroogde kruid trekken. Hiervoor neem je 2 tl Sint-Janskruid dat je met 250 ml gekookt water opgiet en 10 min. laat trekken. S´morgens en s´avonds 1 kop thee gedurende een langere periode.
Recept
Theemix bij chronische pijn tijdens of tussen de menstruatie (uit Heilpflanzenpraxis Heute):
- Kamille 2 gr
- Duizendblad 20 gr
- Valeriaan 10 gr
- Sint Janskruid 10 gr
- Melisse 10 gr
- Venkelzaadjes 10 gr
- Sennesbladeren 5 gr
- Vuilboom 5 gr
2 theelepels met 1/4 ltr gekookt water overgieten en 10 min. laten trekken. 3 x daags
Tinctuur
Een tinctuur uit Sint Janskruid wordt aanbevolen bij nerveuze onrust, angst of lichte tot middelzware depressies, spanningshoofdpijn als gevolg van depressieve stemmingen en PMS.
Hiervoor worden de bloeiende toppen van Sint Janskruid gebruikt die je aanzet met wodka of een andere alcohol met een alcoholpercentage van 40%. Zie voor meer informatie het artikel over tincturen maken op de pagina: 'extraheren met alcohol'.
Je neemt hiervan 2-3 x per dag 20-25 druppels.
Recept:
Bij menstruatiepijn (uit Heilpflanzenpraxis Heute):
- Duizendbladtinctuur 20 ml
- Vrouwenmantel tinctuur 20 ml
- SintJanskruid tinctuur 10 ml
3 x dagelijks 20-30 druppels
Bij depressie met onrust (uit Heilpflanzenpraxis Heute)
- Sint Janskruidtinctuur 60 ml
- Hoptinctuur 20 ml
- Valeriaantinctuur 20 ml
3 x dagelijks 20-30 druppels
Oliemaceraat
Sint Janskruidolie maak je eveneens uit de bovenste toppen van het bloeiende kruid. Hoe je een maceraat maakt kun je hier verder lezen: extraheren met olie. De dieprode olie die na extractie ontstaat kan worden ingezet bij wonden, zonnebrand, 1e en 2e graad verbrandingen en andere huidproblemen waaronder neurodermitis . Ook heeft het een pijnstillend, en ontstekingsremmend effect bij stompe trauma`s, gewrichtspijn, reuma, ischias, jicht, rugpijn en fybromalgie.
Je kunt de olie op de betreffende plek puur aanbrengen en bij gesloten wonden in de huid inwrijven. Een andere mogelijkheid is om er een kompres of omslag van te maken.
Kompres of omslag
Dompel een steriel gaasje of verband in de olie en leg deze op de betreffende plek. Leg er een stukje huishoudfolie overheen en bindt het doekje vast met een verband. Een kompres kun je 8-10 uur laten zitten.
Zalf
Ik zou het maceraat puur gebruiken maar je kunt van de rode olie ook een medicinale zalf van maken. Als wondzalf kun je er ook extracten van andere planten aan toe voegen zoals bijvoorbeeld Arnica of Goudsbloem. Hoe je zelf een zalf maakt kun je hier lezen: zalf maken.
Hydrolaat
Een hydrolaat uit Sint Janskruid wordt zoals de meeste hydrolaten gebruikt als huidverzorgende lotion. Dit gezichtswater werkt reinigend en samentrekkend op de huid en is daarom goed te gebruiken bij een onreine huid. Daarnaast wordt in de literatuur melding gemaakt dat het hydrolaat ook een antidepressieve werking heeft en licht euforisch werkt. Hiervoor neem je 10 ml hydrolaat dat je in een glas water oplost en s`morgens na het opstaan opdrinkt.
Etherische olie
De etherische olie uit Sint Janskruid is moeilijk verkrijgbaar. Volgens E. Zimmermann (zie literatuur) kan het worden gebruikt bij depressie, ontsteking van de dunne en dikke darm (enterokolitis) en blaasontsteking.
Eten
Sint-Janskruid is niet direct een kruid dat culinair interessant is. De blaadjes zijn vrij bitter en wrang. Ze zijn echter wel eetbaar en je kunt ze door een salade mixen of met andere wilde kruiden kort aanbakken. Hiervoor snijd je het samen met andere kruiden zoals, brandnetel Smalle Weegbree, jonge uitlopers van Duizendschoon, Paardenbloemblad, Fluitenkruid, jonge scheuten van de Blaassilene, Hondsdraf, Dovenetel, look-zonder-look of Zevenblad eerst fijn. Daarna voeg je de kruiden toe aan een gefruit uitje en bak je ze nog even kort mee. Om aanbakken te voorkomen kun je er later een beetje water aan toevoegen. Dit kruidenprutje kun je vervolgens weer aan andere gerechten toevoegen of er geklutste eieren overeen gieten en er een omelet van maken.
Overige kruiden
Depressieve stemming
Sint-Janskruid is het enige kruide dat bij depressieve klachten in aanmerking komt.
Onderstaande kruiden hebben een rustgevende maar geen anti-depressieve werking!
- Valeriaan, Valeriana officinalis (verkort tevens de inwerktijd van Sint-janskruid)
- Hop, Humulus lupulus
- Passiebloem, Passiflora incarnata
- Melisse, Melissa officinalis
- Lavendel, Lavandula angustifolia Mill.
- Haver, Avena sativa
Zonnebrand
- Kamille, Matricaria chamomilla
- Aloe, Aloe vera
- Goudsbloem, Calendula officinalis
- Duindoornvruchtvleesolie , Hippophae rhamnoides
Lichte brandwonden, decubitis
- Perubalsem Myroxylon balsamum
- Kamille, Matricaria chamomilla
- Duindoornvruchtvleesolie , Hippophae rhamnoides
Acute open wonden van de huid
- Tormentil, Potentilla erecta
- Herderstasje, Capsella bursa-pastoris
- Kamille, Matricaria chamomillae
- Goudsbloem, Calendula officinalis
- Smalle weegbree, Plantago lanceolata
- Toverhazelaar, Hamamelis virginiana
Chronische slecht helende wonden
- Heermoes, Equisetum arvense
- Sint janskruidolie
- Kamille, Matricaria chamomilla
- Kool, Brassica oleracea
- Goudsbloem, Calendula officinalis
- Duindoornvruchtvleesolie, Hippophae rhamnoides
Huidontsteking/ eczeem
- Fenegriek, trigonella foenum-graecum
- Braamblad, Rubus fruticosus
- Eikenblad, Quercus robur
- Aardbeiblad, Fragaria vesca
- Toverhazelaar, Hamamelis virginiana
- Kamille, Matricaria chamomilla
- Mirre, Commiphora myrrha
- Agrimonie, Agrimonia eupatoria
- Perubalsem Myroxylon balsamum
- Goudsbloem, Calendula officinalis
- Duizendblad, Achillea millefolium
- Duindoornvruchtvleesolie, Hippophae rhamnoides
- Smalle Weegbree, Plantago lanceolata
- Driekleurig viooltje,Viola tricolor / Viola arvensis
- Dovenetel, Lamium album
- Walnootblad, Juglans regia
- Teunisbloem, Oenothera biennis
Spierpijn
- Arnika, Arnica montana
- Smeerwortel, Symphytum officinale
- Cayennepeper, Capsicum annuum
- Eukalyptusolie, Eucalyptus globulus
- Pepermuntolie, Mentha canadensis
- Muntolie, Mentha canadensis
- Jeneverbes, Juniperus communis
- Rozemarijn, Salvia rosmarinus
- Gemberwortel, Zingiber officinale
- Den, Pinus silvestris
- Zwarte peper, Piper nigrum
Littekens
- Maarts Viooltje, Viola odorata
- Heermoes, Equisetum arvense
- Centella asiatica
- Ui, allium cepa
Verstuikingen
- Toverhazelaar, Hamamelis virginiana
- Arnika, Arnica montana
- Smeerwortel, Symphytum officinale
- Honingklaver, Melilotus officinalis
Literatuur
https://www.forschung-frankfurt.uni-frankfurt.de/36050276/forschung-frankfurt-ausgabe-3-2004-johanniskraut-von-inhaltsstoffen-und-anderen-unwagbarkeiten.pdf
https://www.thieme-connect.com/products/ejournals/abstract/10.1055/s-2006-954892
Praxis heilpflanzenkunde, Ursel Bühring en Michaela Girsch; 2016
Heilpflanzenpraxis Heute, Siegfried Bäumler; Elsevier 2007
Hydrolate, sanfte Heilkräfte aus Pflanzenwasser, Ingrid Kleindienst-John
Aromatherapie für Pflege - und Heilberufe, Eliane Zimmermann
https://arzneipflanzenlexikon.info/